De Oldambtster boerderijen zijn meer dan imposante gebouwen; ze zijn symbolen van een rijk agrarisch verleden en ankerpunten in een uniek polderlandschap. Toch staan deze monumentale panden onder druk. Stichting Landschap Oldambt (SLO) zet zich sinds het begin van de jaren 2000 in om niet alleen deze boerderijen, maar ook het gehele Oldambtster landschap, inclusief de karakteristieke openheid, duisternis en horizon, te behouden en verder te ontwikkelen.
Vijf jaar na het verschijnen van het rapport van Libau ‘Toekomst Oldambtster Boerderijen’ worden de eerste voorzichtige stappen gezet aan de uitwerking van dit behoud, met de opening van het gemeentelijk loket en de oprichting van de Ontwikkelingsmaatschappij voor Monumentale Massa’s.
In dit artikel bespreken we de beeldbepalende rol van de Oldambtster boerderijen, hun verleden, huidige uitdagingen, toekomst, en de visie en vijfpuntenaanpak van de SLO.
Verleden: een landschap vol verhalen
Het Oldambtster landschap is gevormd door eeuwenlange inpolderingen en bedijkingen, waarbij dorpen, bebouwingslinten, arbeidershuisjes en monumentale boerderijen de zichtbare tekenen van menselijke aanwezigheid zijn. In de 19e en vroege 20e eeuw bracht de welvaart van de graanproductie de bouw van grote, architectonisch verfijnde boerderijen met zich mee. Deze gebouwen weerspiegelen de trots en ambitie van hun tijd, terwijl ze vandaag de dag een verhaal vertellen over de geschiedenis van Oost-Groningen.De boerderijen zijn als boekensteunen in het landschap: ze verbinden de horizon met de geschiedenis en maken het mogelijk de tijd te lezen in het omringende poldergebied. Maar deze rijke erfenis staat onder druk door economische veranderingen en fysieke bedreigingen.
Heden: Bedreigingen en uitdagingen
Foto: W.Slagter©
De Oldambtster boerderijen kampen met uiteenlopende problemen. De impact van aardbevingen door gaswinning en de voortdurende bodemdaling in het oosten hebben vele panden in verval gebracht. Ongeveer 260 van de 342 overgebleven boerderijen hebben een beschermde erfgoedstatus, maar dit biedt geen garantie voor behoud. Zonder passende financiering en herbestemming dreigen ze te verdwijnen.Daarnaast heeft meer dan de helft van de boerderijen hun oorspronkelijke functie als agrarisch bedrijf verloren. Veel staan leeg of worden slechts gedeeltelijk gebruikt, waardoor hun onderhoud niet langer financieel haalbaar is. Dit verlies aan functie en de vergrijzing van de regio vergroten de risico’s op verdere verwaarlozing.
Visie van de SLO: Een dynamische aanpak
De Stichting Landschap Oldambt speelt een cruciale rol in het behoud van de Oldambtster boerderijen en het omliggende landschap. De SLO benadrukt niet alleen de waarde van de boerderijen als monumenten, maar ook als deel van een groter geheel: een uniek polderlandschap met open ruimte, stilte en eindeloze vergezichten. De verhalen van dit landschap en zijn bewoners moeten worden verteld en doorgegeven aan toekomstige generaties.
De SLO heeft een vijfpuntenprogramma opgesteld om het erfgoed te behouden en tegelijkertijd een toekomstperspectief te bieden:
1.Herbestemming
Voor veel boerderijen is herbestemming noodzakelijk omdat hun oorspronkelijke agrarische functie niet meer voldoet. Nieuwe functies, zoals woningen, culturele centra of bedrijven, kunnen helpen om het behoud te financieren.
Foto: W.Slagter©
2.Renovatie onder architectuur
Bij restauratie is de inzet van gespecialiseerde architecten essentieel. Alleen zij kunnen de cultuurhistorische en monumentale waarde van de gebouwen behouden en tegelijkertijd modern gebruik mogelijk maken.
3.Ingrijpende aanpassingen
Soms is het onvermijdelijk om grote veranderingen door te voeren. Dit kan inhouden dat het woonhuis wordt gerestaureerd en het niet-functionele schuurgedeelte wordt gesloopt. Het erf kan dan opnieuw worden ingericht, passend bij de nieuwe functie.
4.Sloop met een sloopfonds
In ernstige gevallen kan sloop de enige optie zijn. Dit is een zwaar en dramatisch besluit, want met het verdwijnen van een boerderij verdwijnt ook een deel van de geschiedenis en de landschappelijke samenhang. De SLO pleit daarom voor een gemeentelijk en provinciaal sloopfonds om dit proces verantwoord te begeleiden.
5.Geleide verruïnering
Als alternatief voor volledige sloop kan een boerderij bewust worden achtergelaten om te vervallen, terwijl de ruïnes zichtbaar blijven. Dit biedt een ecologische meerwaarde en een rustpunt in het strakke agrarische landschap. Zo blijft het erfgoed als stille getuige aanwezig.
Foto: W.Slagter©
Toekomst: Samenwerking als sleutel
De toekomst van de Oldambtster boerderijen vraagt om een brede, integrale aanpak. Heemschut en de SLO benadrukken het belang van samenwerking tussen lokale overheden, bewoners, en erfgoedorganisaties. Financiële ondersteuning, zoals subsidies en leningen, is cruciaal, net als bewustwording onder het publiek over de waarde van het landschap en de gebouwen.
Tegelijkertijd kan innovatie in herbestemming en renovatie leiden tot nieuwe mogelijkheden, waarbij duurzaamheid en behoud hand in hand gaan. Door de boerderijen te zien als onmisbare schakels in het polderlandschap, kan hun erfgoedfunctie worden gecombineerd met eigentijdse noden.
De gemeente Oldambt zet zich actief in om vervallen historische boerderijen, vaak “huilende bruiden” genoemd, te redden en nieuw leven in te blazen. Deze iconische panden, met grote architectonische en historische waarde, zijn cruciale dragers van het agrarische erfgoed in de regio. Met steun van lokale belangengroepen en financiering via het Nationaal Programma Groningen (NPG), dat aardbevingsschadefondsen beheert, wordt gestreefd naar restauratie en herbestemming van de gebouwen. In de visie van de gemeente Oldambt weerspiegelt de integratie van digitale technologie in het erfgoedbehoud een bredere inzet voor duurzaamheid en inclusiviteit.
Van de 342 geïdentificeerde boerderijen in Oldambt is bijna 30% geclassificeerd als rijksmonument. De voorgestelde inspanningen richten zich niet alleen op het stabiliseren van deze panden, maar ook op hun aanpassing voor gemeenschapsgebruik. Denk hierbij aan herbestemming als gemeenschapscentra, voorzien van moderne functies zoals tiny houses en openbare ruimtes. Deze aanpak combineert behoud van erfgoed met economische en sociale voordelen door toerisme te stimuleren en gemeenschapsbinding te versterken.
Met het boerderijrestauratieplan dat tegen begin 2025 ter goedkeuring aan de gemeenteraad zal worden voorgelegd, kijkt Oldambt uit naar een toekomst waarin erfgoedbehoud en digitale innovatie hand in hand gaan. De steun van het NPG en de uitrol van 5G-technologie plaatsen Oldambt in een unieke positie om zijn rijke geschiedenis te behouden en tegelijkertijd een basis te leggen voor toekomstige groei.
Voor nu en in de toekomst.
Het Oldambt moet je ervaren, met centraal in dit landschap de Oldambtster boerderij als duidelijk baken. Een uniek type boerderij met een bijzondere achtergrond en historie vervlochten met het typisch Noordoost-Groninger akkerbouwlandschap. Dit type boerderij is belangrijk voor de identiteit van het gebied en verdient zijn ankerplaats. Voor nu en in de toekomst.